Iedere twee weken schrijft Jan van den Noort een blog over de geschiedenis van Rotte en Dam. In 2020 is het 750 jaar geleden dat de Dam in de Rotte werd gelegd. Daar werden vrijwel meteen huizen op gebouwd en het gaat dus om niets minder dan de oorsprong van Rotte-r-dam. Rotte en Dam hebben een rijke historie. Het 750-jarig bestaan van Rotterdam is een mooie gelegenheid om een duik in die geschiedenis te nemen. Deze week schreef Jan over Schielands sluizen.
Schielands Sluizen
Rotterdam dankt zijn naam aan een dam die 750 jaar geleden in de Rotte werd gelegd. 150 Jaar geleden werd de Rotte gedempt, althans in de binnenstad. Maar die dam ligt er nog steeds, in de Hoogstraat, tussen Koopgoot en Bibliotheek. Vele eeuwen was de dam hoofdwaterkering van Rotterdam. Zelfs bij de watersnoodramp (1953) vormde die de belangrijkste bescherming tegen hoog water.
Het fijne van zo'n dam is dat overstromingen worden voorkomen, maar vreemd genoeg lukt dat niet als die dam potdicht is. Als het een keer flink heeft geregend, loopt vrijwel al het regenwater via slootjes en sloten naar de Rotte. Dan stijgt het Rottepeil tot onaanvaardbare hoogten en overstroomt Rotterdam alsnog maar dan achter de dam. Om die reden is de dam voorzien van sluizen die bij hoog water dichtgaan om water te weren, maar doorgaans openstaan om overtollig water uit te laten.
De Dienst Wederopbouw Rotterdam (DIWERO) die in 1942 opgravingen deed, trof in de Hoogstraat niet minder dan negen sluizen aan. Bij de aanleg van de Willemsspoortunnel werd de tiende en oudste sluis gevonden.
Waarom zoveel sluizen
De vier oudste sluizen zijn al vele eeuwen buiten werking, maar ze zijn nooit opgeruimd. De Dam werd namelijk vrij snel v
erbreed en verhoogd waardoor de sluis in de Nauwe Kerkstraat en die in het tracé van de Willemsspoortunnel moesten worden vervangen door andere, grotere sluizen.
Foto: Sluis in de Nauwe Kerkstraat (foto DIWERO 1942).
De Vlasmarktsluis in het uiterste westen is een geval apart. Die ligt wel in de dam, maar niet in de Rotte. Het was een schutsluis die a
angelegd werd om scheepvaartverkeer mogelijk te maken via de in 1350 gerealiseerde Rotterdamse Schie.
Een voordeel van veel sluizen is dat meer water kan worden afgevoerd en een sluis dan kan worden vervangen of gerepareerd zonder de waterafvoer te stremmen. Maar dan moet daar wel plek voor zijn. Dat probleem werd opgelost door parallel aan de dam een binnendijksloot te graven. In principe konden dan overal sluizen worden aangelegd. Ten westen van de Rotte werd het water overtollige water afgevoerd via de Slijkvaart, ten oosten via de Botersloot.
Ieder voor zich
Veel afstemmingsproblemen werden vermeden door de ambachten zoveel mogelijk hun eigen sluis te laten financieren. Het ambacht Bleiswijk financierde de Bleiswijkse sluis, Zevenhuizen was verantwoordelijk voor de Zevenhuizersluis. Hillegersberg was veruit het grootste ambacht langs de Rotte en het was dus niet zo vreemd dat het met Kralingen de Oosterse sluis voor zijn rekening nam en met Rubroek en enkele buren de Bergse sluis. Op onderdelen samenwerken was dus wel mogelijk. Omstreeks 1340 financierden Hillegersberg, Zevenhuizen en Blommersdijk de grote Keizerinnesluis.
Foto: Het vrijleggen van de grote Keizerinnesluis in 1942/43 met op de achtergrond de door het bombardement beschadigde Laurenskerk (foto DIWERO 1942).
De Rotte had voldoende capaciteit om ook het water van enkele buren af te voeren en de dam bleek zelfs lang genoeg om de buren van Bleiswijk een sluis te gunnen; in 1386 realiseerde het ambacht Zegwaard de Zegwaardse sluis.
De waterafvoer via Slijkvaart en Bleiswijkse en Zevenhuizersluis ging twee eeuwen goed, tot besloten werd om tegenover de Laurenskerk, aan de overkant van de Slijkvaart, een toren te bouwen en die met de kerk te verbinden. De Slijkvaart werd gedempt en en deel van de Binnendijksloot moest wijken voor de uitbreiding van het kerkhof en de realisatie van een verbinding tussen kerk en Hoogstraat. Bleiswijk en Zevenhuizen realiseerden daarom naast de Zegwaardse sluis een nieuwe sluis op kosten van Rotterdam; dat wel. De nieuwe en de Zegwaardse sluis worden sindsdien samen de Dubbele sluis genoemd.
Tussen Schie en Gouwe
Het gebied tussen Schiedam en Gouda is sinds de afdamming van de Rotte beschermd door één aaneengesloten dijklichaam. Grondeigenaren en pachters onderhielden dam en dijk. De ambachten waren verantwoordelijk voor de afwatering en de sluizen. Het nieuwe baljuwschap 'tussen Schie en Gouwe' zorgde ervoor dat niemand zijn plicht verzaakte. Het baljuwschap werd al vrij snel omgedoopt in Hoogheemraadschap van Schieland en de dijk tussen Schiedam en Gouda heette voortaan Schielands Hoge Zeedijk. Omdat het hoogheemraadschap ongeveer even oud is als de dam in de Rotte vieren we in 2020 het 750-jarig jubileum van zowel de dam in de Rotte, als het ontstaan van Rotterdam en de geboorte van het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard. Groot feest dus.
© tekst Jan van den Noort, Rotterdam 2020
Jan van den Noort
Als spreekbuis van Comité Rotte-Dam zet Jan van den Noort zich al vijfentwintig jaar in om meer aandacht te vragen voor de oorsprong van Rotterdam, op een dam in de Rotte. Door de inzet van het comité weten veel meer mensen nu waar die dam ligt: in de Hoogstraat tussen de Koopgoot en de bibliotheek. Het gaat om een meters dikke dam van 400 meter lang en 40 meter breed. Als je de Euromast plat legt, kan die er met gemak twee keer in. Maar als je dat niet weet dan kijk je er letterlijk overheen. Dit 750 jaar oude, allereerste Rotterdamse kunstwerk, krijgt in het jubileumjaar eindelijk de aandacht die het verdient. Het nieuwe kunstwerk van Ben Zegers is een fraaie eerste stap in de goede richting. Als het aan Comité Rotte-Dam ligt is het niet de laatste stap.